List do śp. Przyjaciela Marka Nowakowskiego.

Dziwne to nasze życie i losy splątane. Pierwsze swoje opowiadanie “Kwadratowy” zacząłeś pisać w 1957 roku w domu we Włochach pod Warszawą, w pokoju, jak to w jednym ze swoich opowiadań nazwałeś “stołowym”, gdzie twoi rodzice cierpliwie przygotowywali się do nauczycielskich obowiązków w pobliskiej szkole, a tata Antoni Nowakowski był jej założycielem i wieloletnim kierownikiem. A ja teraz dokładnie w tym samym domu i pokoju, w niedzielny,jesienny poranek 2022 roku patrzę za oknem na ten włochowski kościół z dużą wieżą. A dalej za tym kościołem jest twoja, twojego taty i mamy, oraz moich z moją Marią  trzech synów Wysockich  – to Maksymilian, Dominik i Mikołaj – ta sama szkoła we Włochach, przy ulicy dawnej Parkowej, przy parku i stawach – przedwojennych gliniankach, które w twoich wspomnieniach z włochowskimi chłopakami nazywaliście “oceany”. A na końcu tej d. Parkowej książki teraz pisze Adrian Markowski, też serdeczny przyjaciel.

A teraz do rzeczy, ku pamięci o Tobie kilka, jak pięknie wymyśliłeś to słowo – powidoków – wspomnień  z przeszłości pełnych wzruszeń – tym razem z historii twojego życia i rodziny, z moim opisowym językiem amatora, przepraszam.

I. POWIDOKÓW POCZĄTKI

Sam wiesz z naszych spotkań, twoich artykułów prasowych i radiowych wywiadów – https://narodowa.pl/audycja-radiowa-o-pomysle-na-galerie-narodowa-ga-pa/ – wcześniej po raz pierwszy już w 2002 roku zachwyciłeś się moją nowo zbudowaną wirtualną galerią rodzinnej pamięci Narodowa GA.PA, że chwyciła mnie mnie życiowa przypadłość i szacunek do rodzinnych pamiątek i wspomnień – tak jak uczyłeś w swoich niezwykłych książkach i opowiadaniach. Ale nie tylko, wciągnęła mnie również amatorska genealogia.

II. GENEALOGIA, CZYLI HISTORIA ŻYCIA I RODZINY

Rozmawialiśmy o tym, również o genealogii twojej rodziny. Ale wiele lat temu trudno było dotrzeć do jakichkolwiek danych, a osobista jazda po archiwach była dla pisarza zbyt czasochłonna. I kto wiedział, że to tak szybko pędzące życie w roku 2022 przyniesie ogromny wzbogacenie specjalnych genealogicznych baz danych. Ba, ze zdumieniem małego dziecka odkryłem teraz, że można dla Ciebie takie badania zacząć przeprowadzać. Wielka szkoda Marku, że nie można było tego zrobić za twojego życia – ale jeśli jednak tam jest coś, to ten tekst z innymi Aniołami przeczytasz. I przepraszam za tak długi tekst, za opisywanie wszystkich drobiazgów, ja pisarzem nie jestem, ale genealogia to jest książka piękna, bo opisuje pamięć, życie, które zdarzyło się naprawdę. A więc do rzeczy. Oto kilka powidoków o tobie:

Marek Nowakowski, niezwykły pisarz, niezwykły żywot na naszej planecie, przyszedł na świat we wtorek 2 kwietnia 1935 roku – odszedł w piątek 16 maja 2014 roku, gdzie potem na jego pogrzebie i przy jego grobie tak pięknie zaśpiewał Muniek Staszczyk, też z Włoch pod Warszawą.

Te Włochy były światem jego dzieciństwa i młodości. Ten nasz dom przy ulicy Zachodniej był dla niego jak “Bar Świat Hrabala”. Tu przeżywał pierwsze twórcze męki młodego pisarza. Tu. z tak niezwykłą wrażliwością opisywał swoich przyjaciół, rodziców, szkołę, sąsiadów, swoje drogi młodości po tych Włochach, za którymi zawsze tęsknił – niech przykładem będzie fragment jego nieznanego opowiadania “Przygoda w El Paso”, który mi przywiózł ze swoją dedykacją, a którą to pamiątkę umieściłem w ulubionej przez Ciebie wirtualnej galerii Narodowa GA.PA, oto fragment tego Twojego opowiadania:

“I przypomniałem sobie opowiadanie Hrabala “Bar Świat”. Bar jak soczewka, skupiający, jeżeli nie wszystko, to bardzo wiele. Zobaczyłem swoje Włochy w związku z praskim barem Hrabala. Smutno, że to już minęło. Brak następnej, skupiającej soczewki. Rozproszenie.
Czy tak będzie już do końca?”

– link do tego wspomnienia:

Pamiątka osobista, opowiadanie “Przygoda w El Paso” z autografem autora Marka Nowakowskiego

W moich badaniach genealoga amatora, dla ich rozpoczęcia, bez żadnych rodzinnych dokumentów szukałem punktu zaczepienia. Ja twojej metryki urodzenia nie miałem, innych dokumentów twojej rodziny też. Moja wina, że te wiele lat temu nie poprosiłem cię o ksera twoich metrykalnych dokumentów, ale kto w czasach komuny i potem miał uważność na takie dokumenty, one nawet były ukrywane. Ale wiedziałem z twoich książek o Włochach i z naszych rodzinnych wspólnych wspomnień, że twój tata to Antoni Nowakowski, założyciel, kierownik i nauczyciel (matematyka) szkoły we Włochach – dawniej ulica Parkowa 22, obecnie Cietrzewia. Teraz, w 2022 roku, bez tych dokumentów i mimo wielu poszukiwań, nie mogłem odnaleźć imienia twojej mamy (nauczycielki j. polskiego). Powstały w ostatnich latach nowe bazy genealogiczne – głównie dzięki pracy niezwykłych ludzi – wolontariuszy PTG i innych towarzystw genealogicznych w Polsce, którzy cierpliwie, za własne pieniądze, jeżdżą o parafiach, archiwach państwowych i kościelnych, sądowych i innych – i fotografują, skanują, spisują dane metrykalne, kierując je do otwartych baz danych w internecie –  niezwykła to praca pro bono publico.

A więc zacznijmy tę drogę w przeszłość, która tak wiele mówi o naszej teraźniejszości, a i może powiedzieć wiele o o przyszłości.

Ale jak miała na imię Twoja Mama? Tu pomogła moja partnerka życiowa arch. Maria Mioduszewska-Wysocka w tym domu we Włochach, przez wiele nocnych godzin szukała imienia twojej mamy i… imię to odnalazła w jednym, jedynym artykule z archiwum “Życia”, twoja mama miała na imię Stanisława!

Życie z dnia 2001-06-15
WYPISAĆ TAMTEN CZAS http://niniwa22.cba.pl/nowakowski.htm

Poprosiłem również przyjaciół z for genealogicznych o wsparcie – każda ich pomoc, każda powtarzam, będzie tu odnotowywana z ich imieniem i nazwiskiem lub, jeśli sobie tego będą życzeć, z nickiem. To oni zdobywali te informacje swoją ciężką pracą. 30.11.2022 r. – po skierowaniu prośby o pomoc na forum PTG – Polskiego Towarzystwa Genealogicznego www.genealodzy.pl – genealogiczne forum.

Uwaga – stan rozpoczęcia badań na dzień 1 grudnia 2022 roku – okazało się, że wiele ksiąg metrykalnych / cywilnych z obszarów poszukiwań nie przetrwało w XX wieku okrutnych dwu wojen światowych i powojennych 45 lat komuny w Polsce. Stąd wielki wysiłek w badania, które cierpliwie trwają i muszą być kontynuowane.

Może na dziś pokażmy pierwsze odkrycia, jak każda rzecz w genealogii wymaga dalszych badań:

V. POCHODZENIE I ZNACZENIE NAZWISKA

Moja praca i moja opinia:

Według prac najwybitniejszych polskich etymologów, KAŻDE polskie nazwisko niesie wartość kulturową i dziedzictwo etniczne: Źródło 1. “Nazwiska Polaków Słownik Historyczno-Etymologiczny”, zespół Prof. K. Rymuta, DWN Kraków 2001, tom II L-Ż, str. 164:
Nazwisko Nowakowski, notowane w Polsce od 1642 roku, w gałęzi nazwisk pochodzi od nazwiska/nazwania Nowak, notowane od 1335 roku, te pochodzi od staropolskiego języka i słowa “nowak” – człowiek nowy, przybysz”.
Źródło głębsze 2. “Słownik Najstarszych Nazwisk Polskich Pochodzenie Językowe (XII – XV wiek)”, Zofia Kowalik-Kaleta, Leonarda Dacewicz, Beata Raszewska-Żurek, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2007, tom I, strona 106: Nowak, “nowak, nowy człowiek w danym środowisku” Sstp – od 1335 roku, odap. strona 135, 137 “Historia Nazwisk Polskich na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV wiek), Zofia Kowalik-Kaleta, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2007.

VI. RODZICE

Antoni Nowakowski, urodzony dnia 11.06.1896 roku w parafii Brzozów, Mazowieckie, zmarły dnia 29.07.1981 roku w Warszawie, pochowany – warszawski Cmentarz Stare Powązki,
oraz
Stanisława Nowakowska z domu Jabłońska, zgłoszona do chrztu przez ojca Franciszka Jabłońskiego, chrzczona dnia 29 marca 1902 roku, zmarła dnia 7.02.1991 roku, pochowana w Warszawie przy mężu.

Dokumenty z otwartych baz internetowych:
Metryka aktu chrztu/ urodzenia Antoniego Nowakowskiego przesłana przez uczestnika forum PTG Polskiego Towarzystwa Genealogicznego “Wiesław_F”:
https://metryki.genealodzy.pl/index.php … 372&zoom=1
Metryka chrztu / urodzenia Stanisławy Nowakowskiej z domu Jabłońskiej przesłana przez uczestnika forum PTG Polskiego Towarzystwa Genealogicznego “Sroczyński_Włodzimierz”:
https://poczekalnia.genealodzy.pl/pliki … 0-0045.jpg

Metryka ślubu Antoniego Nowakowskiego ze Stanisławą Jabłońską, rok 1927, parafia Sochaczew, akt nr 38, przesłana przez uczestnika forum PTG Polskiego Towarzystwa Genealogicznego “Wiesław_F”:
https://metryki.genbaza.pl/genbaza,detail,376585,20

A więc ślub wzięli w parafii Sochaczew, dnia 14.07.1927 roku “o godzinie dziesiątej z rana”.

Według tej metryki ślubu tata Antoni Nowakowski “zamieszkały nauczycielem w Sochaczewie”, lat 31 (czyli urodzony w roku 1896), syn Ignacego Nowakowskiego i Małgorzaty Nowakowskiej z domu Kalinowskiej oraz mama Stanisława Jabłońska “zamieszkała nauczycielka w Sochaczewie”, lat 25 (czyli urodzona w roku 1902), córka Franciszka Jabłońskiego i Rozalii Jabłońskiej z domu Świątkowskich.

Stąd wspomnienie i ogromny szacunek dla rodziców Ignacego i Małgorzaty za ich wysiłek i zapewnienie odpowiedniego wychowania i wykształcenia dzieciom Antoniemu i Stanisławie, pozwalające im na uzyskanie tak cennego społecznego statusu i profesji nauczycieli w centralne prowincji w Polsce – Mazowszu, w bardzo starym polskim mieście Sochaczew. Są osoby, które następnie przeniosły się do Włoch pod Warszawą, gdzie Antoni Nowakowski od roku 1930 został poproszony o stworzenie od podstaw miejscowej szkoły (organizował społeczną zbiórkę funduszy i nadzorował budowę tej szkoły). Został jej wieloletnim kierownikiem, uczył tam matematyki i fizyki, żona Stanisława Nowakowska uczyła języka polskiego i nauk przyrodniczych. Mieszkali w parterze domu prawie naprzeciwko kościoła we Włochach, z wtedy adresem ulica Zachodnia 2. Przyjaźnili się z właścicielką domu Eugenią Maternicką i jej rodziną – młody Marek Nowakowski był jej ulubionym “Krzysiem”.
(źródła: rodzinne fotografie i książki / opowiadania / wspomnienia Marka Nowakowskiego)

…

Prace nad genealogią / epigenetyką rodziny trwają.

Aneks:

VII. ODKRYCIA PRZYJACIÓŁ GENEALOGÓW Z PTG

UWAGA – już po kilku dniach grudnia 2022 roku niezwykłej pomocy Przyjaciół z forum PTG – Polskiego Towarzystwa Genealogicznego udało się zebrać tak obszerny materiał na temat Historii Rodziny Nowakowskich sięgającej w XIX wieku do rodzinnego siedliska DAWIDÓW, Mazowsze, że nie sposób go umieścić w tym jednym miejscu – zapraszam do odwiedzenia tego forum w specjalnym wątku (stan badań w przeddzień Wigilii 2022 roku):

https://genealodzy.pl/PNphpBB2-viewtopic-t-109473-postorder-asc-start-45-sid-e8132efe94b171c2dfbf8a8ca653a1d2.phtml

…

VIII. PODRÓŻE WYOBRAŹNI

Na dziś jeszcze zdań kilka, niepodpartych dowodami, rzecz wyobraźni, którą przyjaciel Marek Nowakowski tak lubił z podróżą w przeszłość, i zawsze mówił: Tadeusz, zawsze nas w życiu ratuje siła pamięci, wyobraźni i humoru.

Tak więc, zanim odnajdziemy bardzo dokładne dane genealogiczne rodziny sięgające wcześniej niż koniec XVIII wieku, przyjmijmy do próby wycieczki w rodzinną przeszłość, iż zgodnie z pracami polskiej etymologii możliwym jest, że rodzinne nazwisko Nowakowski wcześniej notowane było jako Nowak, “urodziło się” jako Nowakowski w procesie dodawania do nazwiska suffix -cki -ski od XVIII wieku. Stąd we wcześniejszych wiekach należałoby szukać nazwiska Nowak, z nadzieją, że dojdzie się do pierwszego pierwotnego siedliska rodowego.

Herbarz Uruskiego tom 12 podaje, iż w średniowiecznych czasach Nowak z tego terenu Polski to byli baronowie i szlachta herbu Wilk – “na tarczy herbowej wilk koloru naturalnego” – potem, jak to genealodzy zawodowcy urokliwie określają rodziny były “silnie rozrodzone”, i z pierwszego gniazda Nowaków rodzina rozrosła się w różne stany społeczne – w te barony, szlachtę, mieszczaństwo i niektórzy w XIX wieku w wyniku bezwzględnej polityce carskiej Rosji walczącej z polskością (utracenie szlacheckich praw większości polskich rodzin) we włościaństwo, czyli chłopstwo – tak więc wiele odnóg rodzinnych prócz chłopstwa stało się szlachtą, a potem w XIX wieku w kilku kolejnych pokoleniach potracili swoje własności i szlachecką świadomość. Ważnym był też stan chłopski – to przodkowie wielu z nas Polaków od pokoleń bardzo ciężko pracujący na roli, żeby przez wieki opłacać wszystkie powinności wobec “panów, wójtów i plebanów”. Wielki szacunek dla tych chłopskich przodków, zasługują na pamięć i jak najszersze historyczne opracowania.

Moja bardzo skromna historyczna refleksja, oparta na genetece:

To z wielowiekowych polskich stanów nasze współczesne geny i charaktery – Polscy Panowie żyli wyniośle i taka była kolej ich historycznej rzeczy, Szlachta była często niezwykle kłótliwa i zawzięta, Żydzi z ich odrębną religią i ciekawą kulturą, Mieszczanie jako głównie dobrzy rzemieślnicy, Chłopi “łaskawie” określani w starych metrykaliach jako “pracowici” – i tak było z ich ciężką pracą na roli, po to aby opłacić wszystkie powinności wobec “panów, wójtów i plebanów”. A więc często lokalni mieszkańcy czasami podzieleni w swoich poglądach na pół, co nam w genach zostało we współczesnym polskim narodzie (i nie tylko w naszym). Na tym społecznych podziałach zależało władcom podległego narodu, bo wtedy tym łatwiej narodowi narzucić niewoli kajdany (a tu już dodatkowym przykładem w Historii Polski było 123 lat zaborów, i niestety bywają też czasy współczesne). Przepraszam za ten być może niepotrzebny wtręt myślowy.

IX. PRAWIE KONIEC PODRÓŻY

Tak więc drogi Przyjacielu Marku Nowakowski, skończmy tę dzisiejszą wycieczkę w przeszłość z myślami lżejszego gatunku, z oznaczeniem wyobraźni rodowego herbu Wilk –

Opis historyczny: “Jako znak heraldyczny jest bardzo rozpowszechniony na świecie, co związane jest z licznymi mitami i legendami, a także ważną pozycją tego zwierzęcia w życiu ludzi i jego niezwykłymi cechami. Był symbolem przebiegłości, odwagi, silnego przywódcy, podstępu wojennego, przezorności podczas ataku, sukcesu, powodzenia, nienasyconej żarłoczności, żądzy, mordu. Stanowi symbol banitów, uciekinierów, wojny, kacerów (jako wróg baranka), porzuconych dzieci. Był obok orła jednym z kultowych symboli legionów rzymskich. Określenie wilczy jest związane z wielką ilością określeń. Wiele broni miotanych ma przydomek “wilczy”. Występuje w symbolach biblijnego plemienia Beniamina, Rzymu (od Wilczycy która wykarmiła Romulusa i Remusa), mongolskich Gaguazów, Lacjum, Passawy, wojowników skandynawskich (berserkerów). Teofila Chocimirska – żona Chmielnickiego – kobieta będąca motorem wielu gwałtów nazywana była Wilczycą Kresową. Wołać “Wilk!” oznaczało wszczynać fałszywy alarm.

Pierwotne barwy i wizerunek herbu są nieznane, ale obecnie przyjmuje się że jest to wilk siedzący na głowie jelenia. Tarcza złota. Najstarszy kolorowy wizerunek pochodzi jednak z Legendy o królowej Jadwidze gdzie na czerwonym tle występuje tylko sama głowa jelenia. Tylko poroże jest srebrne a głowa ma kolor naturalny.”

Źródło: https://genealogia.okiem.pl/bazy.htm

A więc Marku drogi – czy ten opis tego Wilka to czasem nie twoje charaktery? Zawsze byłeś twardy, niezależny, niezłomny, ale i też w podejściu do ludzi prostych byłeś gołębiego serca – a więc na twojej tarczy herbowej wilk koloru czarnego z białym gołębiem? – to ja się z takim rodzinnym herbem jeszcze nie spotkałem, ale już teraz jest 🙂

Z wyrazami przyjacielskiej pamięci,

Tadeusz ‘Max’ Wysocki, Warszawa – Włochy, dnia 20.12.2022 roku

—

ANEKS – X. FINAŁ, CZYLI JEDNA PAMIĄTKOWA MAŁA FOTOGRAFIA I JEDEN WIELKI FILM – DLA WSPÓLNEGO PRZEŻYWANIA