EDUKACJA – Nazwisko jako wartość kulturowa i etniczne narodowe dziedzictwo – cel konieczny każdej rodziny – poznanie genezy, znaczenia i pochodzenia nazwiska”

Strona Narodowa.pl – od 1999 roku.

Motto: “Nazwiska, podobnie jak inne nazwy własne, są źródłem wiedzy o historii społecznej i politycznej narodu, o rozwoju kultury i realiach życia oraz o uznawanych wartościach.” (Zofia Kaleta “Nazwisko w Kulturze Polskiej” Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 1998, stron 226)

—

NAZWISKO – dziedziczne określenie człowieka, które przechodzi z ojca, lub z matki, na dziecko, to oznaczenie danej osoby wartością bezcenną, główną, która jest przenoszona z pokolenia na pokolenie jako dziedzictwo etniczne. W źródle polskiego języka i nauki jaką jest etymologia te bezcenne nazwiska można podzielić na:

• Nazwiska odmiejscowe (np. Babicki – od nazwy miejscowej Babice, czy Gutowski – od nazwy miejscowej Gutowo, Gutów)
• Nazwiska patronimiczne (odojcowskie – np. Błażkowic(z) – od imienia ojca Błażej)
• Nazwiska odapelatywne (od wyrazu “pospolitego” – np. Bachor – od staropolskiego języka polskiego, jego lokalnych gwar i słów bachorz, bachór, bachórz, bachur ‘brzuch, coś napęczniałego’, prasłowiańskie ‘bachoriti’ – paplać, gadać, czarować, ostatecznie “bachor” – ‘dziecko z nieprawego łoża; nieznośne dziecko’)
• Nazwiska odimienne (tj. równe imionom pełnym lub pochodnym np. Bartosz – od imienia Bartosz)
• Nazwiska odetniczne (np. Bem – od łac. Bo(h)emus, lub niem. Böhme, czech. Bohemia)
• Nazwiska obce (np. Bach – od niem. bach – strumień, potok, strumyk, struga)

Wpis dzisiejszy strony Narodowa.pl dotyczy tematu:

Czy samo nazwisko może powiedzieć cokolwiek o rodzinnej przeszłości, o różnorodnych wartościach, które przekazali nam przodkowie, pomóc w określeniu przyszłości? Czy istnieją “geny nazwiska przenoszone z pokolenia na pokolenie”?

Według obiegowych opinii nazwisko niesie ze sobą mało historycznych, kulturowych wartości i bardzo często nie zwraca się na nie uwagi w przemyśleniach o sobie i historii swojej rodziny – ale nie jest to słuszne. Według osiągnięć nauki, zgodnie z wieloletnimi pracami najwybitniejszych polskich etymologów, każde nazwisko niesie cenną wartość kulturową i etniczne dziedzictwo. Nazwiska, przenoszone przez pokolenia na pokolenie przez przodków, czasami zmieniane przez historyczne zawirowania, na inne wyznania religijne np. zmuszeni przez politykę społeczną rodzinne historie neofitów, czy zmieniane z powodu walki zaborców z tradycją polskości, ale też kupowania szlacheckich tytułów, czasem zmieniane w niektórych wiekach w zapisach metrykalnych rodzinnej parafii (w czasie zaborów księgi parafialne były również księgami cywilnymi) – przy nierzadkich zmianach fonetycznych – często do wpisów metrykalnych urodzeń, małżeństw, zgonów, oraz innych parafialnych ksiąg, oraz zapisów pomocniczych nazwisko podawano ustnie, co skutkowało różnymi wersjami nazwiska, szeroki proces dodawania do “rdzenia” nazwiska suffixów -ski -cki, ale też z powodu lokalnych tradycji i zwyczajów (dla przykładu – nazwisko na terenach Kresów Rzeczpospolitej, po “emigracji” z Korony na te tereny przybierało nowe brzmienie z końcówkami nazwiska np. -ewicz -owicz -szyk -czyk -ak -yk), kończąc wreszcie ten bardzo ogólny i szybko podany opis – nazwisko bardzo często zmieniało swoje brzmienie i swój zapis, i brać to trzeba pod uwagę.

Wiedza o pochodzeniu swojego nazwiska jest drogą do dalszych badań jego znaczenia i wartości jaki ono przez wieki niesie (pochodzenie podstawy, rdzenia nazwiska, miejsce, czas, lokalne środowisko). To może znacznie wzbogacić informacje o rodzinnych korzeniach i o przodkach.

Warto zanotować – nazwiska w dawnych wiekach (mamy w Polsce historyczne notowania nazwisk od XII wieku i wcześniej, dla przykładu nazwisko Białowąs, notowane w Polsce od 1136 roku istnieje do dziś) mogą pochodzić od lokalnych przezwisk / określeń / przywołań / zawołań (na przykład jako haseł na polu bitwy) nadawanych członkowi rodziny, które później przechodziły na wszystkich jego potomków. Wiele nazwisk pochodziło od nazw lokalnych zawodów, miejsc urodzenia i siedlisk rodowych (vide np. wielotomowe “Nazwy Miejscowe Polski”). czy cech wyglądu, itd.

Strona Narodowa GA.PA chce pomóc w badaniach określenia pochodzenia i znaczenia nazwiska, nawet najbardziej w badaniu trudnego, ale czasem najbardziej popularnego – vide nazwisko Nowak, którego pochodzenie i znaczenie podano we wpisie obok, przy opisaniu genealogii i historii rodziny niezwykłego pisarza i przyjaciela, flanera Warszawy, Marka Nowakowskiego.

—

Mała uwaga od strony Narodowa.pl: Od zawsze marzeniem polskich naukowców było stworzenie jednego, wielkiego słownika imion własnych, który łączyłby w jednym opracowaniu zarówno nazwy miejscowe, jak i nazwy osobowe Polski (nieskromnie dodam za częścią autorów – plus czas występowania). Tworzone były i są opracowania etymologiczne. Oto kilku twórców, tylko od początku XX wieku, z których idei i opracowań pro publico bono korzysta Portal Narodowa GA.PA i podaje wszystkim:

# Zygmunt Gloger (1845 Tybory-Kamianka-1910 Warszawa), historyk, etnograf, folklorysta, krajoznawca, archeolog, w roku 1909 wygłosił referat pt. Słownik imion własnych w Towarzystwie Naukowym Warszawskim.

# Jan Łoś [Jan Nepomucen Bonifacy Łoś] (1860 Kielce-1928 Kraków), językoznawca, slawista, twórca gramatyki historycznej, oraz Słownika staropolskiego i Gramatyki Polskiej (1922-1927), w roku 1911 przedstawił ideę Staropolskiego Słownika Onomastycznego przed Komisją Językową PAU Polskiej Akademii Umiejętności.

# Aleksander Brückner (1856 Tarnopol-1939 Berlin), slawista, historyk polskiej kultury i literatury, twórca Słownika etymologicznego języka polskiego, Kraków, 1926-1927.

# Witold Taszycki (1898 Zagórzany-1979 Kraków), historyk języka polskiego, badacz onomastyki i dialektologii historycznej, główny redaktor Słownika Staropolskich Nazw Osobowych (wyd. w latach 1967-1987(ostatni t. 7. Suplement).

# Kazimierz Rymut (1935 Chechły os. Ropczyce-2006 Kraków), językoznawca, onomasta, profesor nauk humanistycznych, etymolog, główny redaktor monumentalnych prac: wielotomowy Nazwiska Polaków Słownik Historyczno-Etymologiczny (wyd. DWN tom I A-K rok 1999, tom II L-Ż rok 2001), oraz Nazwy Miejscowe Polski Historia Pochodzenie Zmiany (wyd. IJP PAN od tomu I A-B rok 1996…)

# Zofia Kowalik-Kaleta, językoznawca, etymolog, profesor, wieloletni pracownik IJP PAN, autorka wielu prac m.in. “Historia Nazwisk Polskich Na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV Wiek)” Instytut Slawistyki PAN, Warszawa rok 2007, współautorka “Słownik Najstarszych Nazwisk Polskich Pochodzenie Językowe (XII-XV Wiek)”, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa rok 2007.

I inni autorzy.

—

Podsumowanie etymologicznych i onomastycznych nazw źródeł badań:

—

Podsumujmy ten wpis z ideą generalną, którą cierpliwie propaguje Strona Narodowa GA.PA (choć jeszcze z miernym skutkiem):

WEDŁUG NAUKI I NAJWYBITNIEJSZYCH POLSKICH ETYMOLOGÓW KAŻDE NAZWISKO NIESIE ZE SOBĄ KULTUROWĄ WARTOŚĆ I DZIEDZICTWO ETNICZNE – każdy w swojej rodzinie winien poznać pochodzenie oraz znaczenia swojego nazwiska, które przodkowie, z wielkim życiowym trudem przenosili z pokolenia na pokolenie (choć czasami zmieniane z przyczyn różnych). TO SĄ WARTOŚCI PODSTAWOWE I BEZCENNE W ŻYCIU KAŻDEJ RODZINY I NARODU.

—

Strona Narodowa GA.PA równie cierpliwie promuje “Genealogię GO” (genealogię  opisową) – w jednym zdaniu: chodzi o to, aby przy badaniu historii swojej rodziny i budowaniu drzewa genealogicznego nie ograniczać się gł. do imion, nazwisk i dat związanych z przodkami (klasyczne drzewo genealogiczne), oraz fascynacji ilością znalezisk do n-tego pokolenia, ale do równoczesnego podawania choć krótkich opisów (lub po prostu internetowych linków) dotyczących ich życia czasu, miejsc, otoczenia, lokalnych obyczajów, i tym podobnych informacji – wtedy uruchamiać można to, co jest ideą tego portalu – zbiorową pamięć i wyobraźnię, które mówią tak wiele o naszej teraźniejszości i przyszłości. Te cierpliwie zbierane informacje są również niezwykle ważne dla rozwijającej się nauki i rodzinnej medycyny jaką jest Epigenetyka (dla przykładu pochodzenie nazwiska podające konkretne miejsca i dziedziczne choroby przodków, w tym np. lokalne epidemie).

—

Wreszcie, propozycja strony Narodowa.pl, służąca pomocą w tego typu badaniach etymologii i genealogii – cierpliwie i stale kompletowana lista internetowych linków i notatek również z tych tematów (z prośbą o zgłaszanie innych linków):

https://narodowa.pl/exhibits/ciekawe-linki-zgloszone-do-ga-pa/

—

—

Wpis opracowuje: Od 1999 roku strona Narodowa.pl Tadeusz ‘Max’ Wysocki www.narodowa.pl

Na fotografii: okładki książek:

# ,,Historia Nazwisk Polskich Na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV Wiek)”, Zofia Kowalik-Kaleta, Instytut Slawistyki PAN Fundacja Slawistyczna, Warszawa, 2007

# ,,The surame as a cultural value and an ethnic heritage Tracing your Polish roots”, Zofia Kaleta, Instytut Slawistyki PAN Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa, 1997

0