Pochodzenie i znaczenie nazwiska Hołownia, Hołowczyc, Głowacki – narodowe dziedzictwo kulturowe

Tytuł świątecznego etymologicznego prezentu od portalu strony Narodowa.pl :

,,Nazwiska znanych postaci HOŁOWNIA, HOŁOWCZYC, GŁOWACKI – narodowe dziedzictwo kulturowe – co łączy te nazwiska?”

Według polskich prac etymologiczno-historycznych:

Nazwisko HOŁOWNIA – notowane w pracach polskiej etymologii (“Nazwiska Polaków Słownik historyczno-etymologiczny” K. Rymut, tom I, str. 242) – pochodzi od staropolskiego nazwiska/nazwania “Głowa” notowanego w polskich zapisach archiwalnych od 1382 roku, potwierdza to “Słownik Najstarszych Nazwisk Polskich Pochodzenie Językowe (XII – XV wiek)” Z. Kaleta, tom I str. 47 – gdzie daje odnośniki do swojej “Historii Nazwisk Polskich na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV wiek)” – str. 139, 163.

Nazwisko HOŁOWCZYC – notowane w pracach polskiej etymologii (“Nazwiska Polaków Słownik historyczno-etymologiczny” K. Rymut, tom I, str. 242) – pochodzi od staropolskiego nazwiska/nazwania “Głowa” notowanego w polskich zapisach archiwalnych od 1382 roku, potwierdza to “Słownik Najstarszych Nazwisk Polskich Pochodzenie Językowe (XII – XV wiek)” Z. Kaleta, tom I str. 47 – gdzie daje odnośniki do swojej “Historii Nazwisk Polskich na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV wiek)” – str. 139, 163.

Nazwisko GŁOWACKI alias GLOWACKI – notowane w pracach polskiej etymologii (“Nazwiska Polaków Słownik historyczno-etymologiczny” K. Rymut, tom I, str. 241) – pochodzi od staropolskiego nazwiska/nazwania “Głowa” notowanego w polskich zapisach archiwalnych od 1382 roku, potwierdza to “Słownik Najstarszych Nazwisk Polskich Pochodzenie Językowe (XII – XV wiek)” Z. Kaleta, tom I str. 47 – gdzie daje odnośniki do swojej “Historii Nazwisk Polskich na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV wiek)” – str. 139, 163.

Ciekawą informacją jest to, iż w głównym słowniku historyczno-etymologicznym nazwisko Głowacki w gałęzi kilkudziesięciu nazwisk nie występuje, jest za to Glowacki, czyżby część Głowackich to byli neofici? Rzecz w swojej historycznej cennej wartości do wyjaśnienia.

Równie ważne, w każdych badaniach pochodzenia nazwiska, jest wzięcie pod uwagę możliwych “oboczności” nazwiska, zmian w jego pisowni, w fonetyce, w metrykalnych zapisach, z bardzo wielu powodów (jest to już temat na inne opracowanie).

A więc wszystkie trzy nazwiska pochodzą od tego samego najcenniejszego “rdzenia nazwiska” – tu “GŁOWA” – co pozwala na sięgnięcie do podanych dalszych źródeł i podanych stron:

Str. 139 – archiwalny zapis w Polsce: “Nicolaus Glowa 1382” 1465 Krak – “Antiqussimi libri iudiciales terrae Cracoviensis” – Krak – “Najdawniejsze księgi sadowe krakowskie”, I-II, Editionen Curavit B. Ulanowski 1465 – I. 1374-1390. StPP VIII/1. – “Starodawne Prawa Polskiego Pomniki . I-II. Wyd. A. Z. Hencel, Warszawa, 1856, III i nast. Komisja Historyczna Akademii Umiejętności, Kraków, 1870 i nast.

Str. 163 – archiwalny zapis w Polsce: “A. Stashek alias Głowa de Kurzathowo” 1435 Zakr II 1208 – Zakr – Księga ziemska zakroczymska. I-II. II – 1434-1437. Wydał i przypisami opatrzył K. Tymieniecki. Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie II/I. Warszawa 1920… – przykład analizy zapisu drugiego:

• “A. Stashek alias Głowa de Kurzathowo” – a więc Staszek Głowa z Kurzątkowa?  – portal GA.PA podaje możliwą lokalizację gniazda rodowego, po pierwszych analizach z pracami “Nazwy Miejscowe Polski Historia Pochodzenie Zmiany” zespół prof. K. Rymuta, tom V, PAN Instytut Języka Polskiego, Kraków, 2003 r., str. 498, prawdop. “Kurzątkowo – wieś zaginiona, leżała w dawnym powiecie przasnyskim, w parafii Janowo, “Kurzanthy (1421 r.) 1456 SHGMz(MK3,72); Kurzathowo 1448 Tym 320, przyp. 411. – Od n. os. Kurzątka, Kurzątka SSNO III 209, w. l. mnogiej także z suf, -owo. Wieś zaginęła już w XV wieku.
• Wymienione źródła: SHGM – Słownik historyczno-geograficzny województwa mazowieckiego w średniowieczu (kartoteka). ; K.MK1 – J. Majchrowski. Nazwy Miejscowe dawnego województwa kaliskiego (maszynopis). ; MKM – Metryka księstwa mazowieckiego z XV-XVI wieku. Wyd. A. Włodarski. I-II.  Warszawa 1918-1930. ; Tym – K. Tymieniecki, Procesy twórcze formowania się społeczeństwa polskiego w wiekach średnich. Warszawa 1921. ; SSNO – Słownik staropolskich nazw osobowych. Pod red. W. Taszyckiego. I-VI; VII (Suplement)  pod kierunkiem M. Malec. Wrocław 1965-1987., i inne opracowania np. Księgi sadowe wiejskie – StPP Starodawne Prawa Polskiego Pomniki… (wymienione wcześniej). A więc SGKP – Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Innych Krajów Słowiańskich, oprac. Kraków, gł. r. 1880-1902 – tego miejsca nie obejmuje.

—

Wreszcie, można sięgnąć do podstawy znaczenia nazwiska, to w zapisach archiwalnych zgodnie ze staropolskim językiem: “<głowa ‘część ciała, to, co jest na pierwszym, najpoważniejszym miejscu’> Sstp – 1412, odap. (a więc Sstp – Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. I-XI, Wrocław 1953-2002.) oraz odap. – odaptacyjny.

Nazwiska, jak większość w Polsce, emigrowały na różne tereny Rzeczpospolitej – z zapisów tych opracowań widać, że np. już w 1. połowie XV wieku nazwisko to osiadło na terenach dawnych Kresach, obecnie Białorusi i Ukrainy, stąd wiele polskich nazwisk  przybierało inną formę fonetyczną i językową, tu przyjęło formę “Hoł…” – z “Hołowa” oznaczającego w lokalnym języku “głowę”.

Korzystając z treści cennego wyjaśniania pochodzenia i znaczenia nazwisk Katedry Języka Polskiego i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olszynie z nazwiskiem Hołownia i innych, portal Narodowa GA.PA chciałby wszystkim przekazać wieść następującą wykorzystującą portalu wiedzę i wyobraźnię: w świetle przedstawionych informacji, dla rodzinnych nazwisk Hołownia, Hołowczyc i Głowacki, najbardziej możliwym jest stwierdzenie pochodzenia przodków, znaczenia nazwiska i ich cech osobowych, przeniesionych na współczesnych – z tego opracowania jako punkty 5, 6 i 7: “5. przenośnie siedlisko władz duchowych, rozum, umysł, 6. przenośnie życie, 7. przenośnie piecza, odpowiedzialność”.

—

Dla zbadania pochodzenia przodków każdego rodzinnego nazwiska wymagane jest wykonanie danego wywodu genealogicznego, co biorąc pod uwagę bazy współczesnej polskiej genealogii, nie jest niewykonalne.

Warto zanotować z takimi bazami najstarsze genealogiczne wpisy np. z Geneteką (U – Urodzenia, M – Małżeństwa, Z – Zgony) – stale uzupełniane (spisałem na szybko – tak dla przykładu):

Nazwisko Hołownia: (np. w U – 889 wpisów, różne parafie):

# Wojciech Hołownia, rok 1729, parafia Suwałki

# Józef Tadeusz Hołownia, rok 1733, parafia Czernawycze

# Szymon Hołownia, rok 1743, parafia Suwałki

Nazwisko Hołowczyc (np. w U – 50 wpisów, różne parafie):

# Karol Hołowczyc, rok 1784, parafia Worończa

# Wincenty Hołowczyc, rok 1785, parafia Worończa

# Maciej Hołowczyc, rok 1788, z danych M, parafia Ejszyszki

Nazwisko Głowacki (np. w U – 11.672 wpisów, różne parafie):

Opracowała: Strona Narodowa.pl Tadeusz Wysocki, dnia 23 grudnia 2023 roku.

Inspiracja wpisu: przyjaciel i sąsiad z Włoch p/Warszawą pisarz Adrian Markowski

Źródła wyjściowe z nauk:

Onomastyką (z greckiego onomastikós ‘związany z imieniem’, a właściwie z antroponimią (z greckiego ánthrōpos ‘człowiek’ + ónoma ‘imię’) – z wykorzystaniem rozwijającej się nauki polskiej etymologii:

“Nazwiska Polaków Słownik Historyczno-Etymologiczny”, zespół Prof. Kazimierza Rymuta, DWN Kraków 2001, tom I i II, “Słownik Najstarszych Nazwisk Polskich Pochodzenie Językowe (XII – XV wiek)”, Zofia Kowalik-Kaleta, Leonarda Dacewicz, Beata Raszewska-Żurek, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2007, tom I , “Historia Nazwisk Polskich na Tle Społecznym i Obyczajowym (XII-XV wiek), Zofia Kowalik-Kaleta, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2007, oraz inne prace.

Wpis o pochodzeniu nazwiska na www.genezanazwisk.pl